ΤΟ ΔΙΑΣΤΗΜΙΚΟ ΤΗΛΕΣΚΟΠΙΟ ΤΖΕΙΜΣ ΓΟΥΕΜΠ ( JAMES WEBB SPACE TELESCOPE, JWST), ΚΑΙ Η ΠΑΡΑΣΤΑΣΗ 'ΟΙ ΑΡΧΕΣ ΤΟΥ ΣΥΜΠΑΝΤΟΣ'

Τετάρτη 20 Ιουλίου 2022 13:04
ΤΟ ΔΙΑΣΤΗΜΙΚΟ ΤΗΛΕΣΚΟΠΙΟ ΤΖΕΙΜΣ ΓΟΥΕΜΠ ( JAMES WEBB SPACE TELESCOPE, JWST), ΚΑΙ Η ΠΑΡΑΣΤΑΣΗ 'ΟΙ ΑΡΧΕΣ ΤΟΥ ΣΥΜΠΑΝΤΟΣ'

Του Αστρονόμου - Αστροφυσικού μας Χαρίτων Τομπουλίδη

Με τις πρώτες φωτογραφίες που δημοσιοποιήθηκαν του Διαστημικού Τηλεσκοπίου Τζέιμς Γουέμπ ( James Webb Space Telescope, JWST), σηκώθηκε η αυλαία της παράστασης «Οι αρχές του Σύμπαντος». Προσοχή.Οι αρχές του Σύμπαντος, όχι η δημιουργία του. Αυτήν δεν θα την δούμε ποτέ, αν ισχύουν οι θεωρίες της δημιουργίας του που επικρατούν σήμερα. Υπομονετικά θα δούμε την παράσταση και μετά θα βγάλουμε τα συμπεράσματά μας. Έτσι κι αλλιώς όλοι μας κάθε βράδυ που ο ουρανός είναι καθαρός, σαν αρχαιολόγοι, βλέπουμε το παρελθόν του Σύμπαντος μας. Παίρνουν πολλά χρόνια οι ακτινοβολίες των αστέρων και των γαλαξιών να φτάσουν σ’ εμάς κι έτσι εμείς τους βλέπουμε όπως ήταν παλιά. Όχι όπως είναι σήμερα. Με τα τηλεσκόπια μας επεκτείνουμε τους ορίζοντές μας πιο πολύ. Βλέπουμε και άλλα αστέρια και γαλαξίες που με τα μάτια μας δεν μπορούμε να δούμε. Και με το Τζέιμς Γουέμπ θα δούμε πιο μακριά από κάθε άλλη φορά. Υπομονή λοιπόν για να δούμε τι θα μας δείξει η παράσταση.

Με το σήκωμα της αυλαίας μας έδειξε πράγματα που τα ξέραμε με βάση τις θεωρίες μας, μόνο που τα είδαμε τώρα πολύ καθαρά και με λεπτομέρειες. Είδαμε το πλούσιο σμήνος γαλαξιών SMACS 0723 σε απόσταση 4,6 δισ. ετών φωτός, και παράλληλα γαλαξίες σε τελείως διαφορετικές αποστάσεις από περίπου 4 δισ. έως 13,1 δισ. έτη φωτός. Είδαμε φαινομενικά τοξοειδείς κοκκινίζοντες γαλαξίες που είναι και οι πιο μακρινοί, με τα είδωλά τους να έχουν υποστεί σχηματική αλλοίωση, ενώ έχει ενισχυθεί σημαντικά η φωτεινότητά τους, λόγω του ότι το πιο πάνω σμήνος γαλαξιών λειτουργεί ως βαρυτικός φακός, χωρίς τη δράση του οποίου πιθανώς να μην μπορούσαμε να τους δούμε. Για άλλη μια φορά είδαμε τη δράση της βαρύτητας στην καμπύλωση του φωτός που είχε προβλέψει ο Αϊνστάιν πριν από εκατό χρόνια.  

Είδαμε το πασίγνωστο νεφέλωμα Carina στον Γαλαξία μας, με μοναδικές λεπτομέρειες. Εκεί γεννιούνται νέοι ήλιοι και νέα πλανητικά συστήματα χρησιμοποιώντας υλικό που γεννήθηκε στην αρχή του Σύμπαντος, αλλά και στους πυρήνες προγενέστερων αστέρων, που ο φαντασμαγορικός εκρηκτικός θάνατός τους έδωσε ζωή στην επόμενη γενιά, όπως αυτός του πλανητικού νεφελώματος Southern Ring,  που δημιουργείται από τον σταδιακό θάνατο του κεντρικού αστέρα που εκτινάσσει το υλικό του, δίνοντάς μας αυτή την πανέμορφη εικόνα, που όμως δεν παύει να είναι εικόνα επιθανάτιων αστρικών σπασμών. Τίποτα δεν πάει χαμένο στο Σύμπαν. Όλα ανακυκλώνονται.

Είδαμε και την εικόνα των πέντε αλληλεπιδρόντων γαλαξιών της ομάδας Stephen Quintet, όπου εμφανίζονται  λεπτομερώς τα νέφη σκόνης και αερίων που έχουν προκληθεί λόγω των έντονων γαλαξιακών αλληλεπιδράσεων και εντός των οποίων η εκρηκτική αστρογένεση δημιουργεί πάλι νέους ήλιους και, ποιος ξέρει, ίσως και τους σπόρους ζωή. Και το κλου της αυλαίας. Είδαμε έναν πλανήτη!! Τον πλανήτη WASP 96b, εξωπλανήτη, που περιστρέφεται γύρω από έναν ήλιο σαν τον δικό μας, σε απόσταση όμως 1 150 ετών φωτός. Το φάσμα μάλιστα φωτός της ατμόσφαιράς του επιβεβαιώνει την ύπαρξη νερού(!!) αλλά και για πρώτη φορά νεφών. Παρ’ όλο που στον συγκεκριμένο εξωπλανήτη οι συνθήκες δεν ευνοούν την ανάπτυξη ζωής, μια και η θερμοκρασία στην επιφάνειά του είναι 570 βαθμοί Κελσίου, επιβεβαιώνεται η εκπληκτική δυνατότητα του JWST να εντοπίζει ατμόσφαιρες εξωπλανητών με στοιχεία που πιθανώς να τους καθιστούν κατάλληλους για την ανάπτυξη ζωής. Αυτό το περίμενα εγώ, όπως και ο πρώτος μάρτυρας αυτής της πίστης το 1600, ο Τζιορντάνο Μπρούνο, που είχε πει: Άπειροι αστέρες, άπειροι πλανήτες. Και η Ιερά Εξέταση τον έκαψε στην πυρά γι’ αυτό. Σήμερα, αλλά και πριν 30 χρόνια που ανακαλύφτηκαν οι πρώτοι εξωηλιακοί πλανήτες, θα τον αθώωναν. 

Αυτά είδαμε με το σήκωμα της αυλαίας και πολλά άλλα θαυμάσια θα δούμε. Όσο η παράσταση θα συνεχίζεται θα μάθουμε πως δημιουργήθηκαν οι γαλαξίες; Πόση ήταν η ποσότητα του ηλίου τότε; Τι κρύβεται στο βάθος της σκηνής, ή στο τέλος της παράστασης; Έγινε μια μεγάλη έκρηξη ή είναι αυτή μια από τις πολλές; Την αρχή της δημιουργίας θα τη δούμε ή το πληθωριστικό σύμπαν που πιστεύουμε σήμερα θα μας την αποκλείσει;  Σύμφωνα με τη θεωρία αυτή από 10-35 έως 10-33 δευτερόλεπτα το Σύμπαν διεστάλη ακαριαία κατά 1 026 φορές προς κάθε χωρική διάσταση, με ταχύτητα μεγαλύτερη αυτής του φωτός. Άρα, θα είναι αδύνατο να δούμε την αρχή του. Θα δούμε επιδράσεις της σκοτεινής ενέργειας; Της σκοτεινής ύλης; Ή θα κοιτάξουμε τα μοντέλα που έχουμε και θα προσαρμόσουμε τις παρατηρήσεις του JWST σ’ αυτά;

Σε ένα παγκόσμιο συνέδριο στο οποίο συμμετείχα στο Νεῗμέχεν της Ολλανδίας για τον γαλαξία Μ31, τον γαλαξία της Ανδρομέδας, παρουσιάσαμε πρώτα τις παρατηρήσεις που είχαμε από τον γαλαξία με τα τηλεσκόπια μας. Μετά, επί δύο ημέρες ακούγαμε τους διάφορους θεωρητικούς να εξηγούν τι μορφή έχει ο γαλαξίας της Ανδρομέδας. Την τελευταία ημέρα ένας Εσθονός, ο Κάλναις, σηκώθηκε και είπε: «Γνωρίζεται από την ελληνική μυθολογία ποιος είναι ο Προκρούστης; Ένας κακοποιός που είχε ένα κρεβάτι και όσοι περνούσαν από εκεί τους έπιανε και τους έβαζε πάνω στο κρεβάτι του. Αν ήταν πιο μεγάλοι από το κρεβάτι του με ένα τσεκούρι που είχε έκοβε ότι είχε ευχαρίστηση. Είτε κεφάλι, είτε πόδια, ώστε να είναι ίσιοι με το κρεβάτι του. Αν ήταν πιο κοντοί τους τραβούσε από τις μασχάλες για να γίνουν ίσοι με το κρεβάτι του και φυσικά πέθαιναν. Αν ήταν ακριβώς ίσοι στο μήκος με το κρεβάτι του τη γλύτωναν και τους άφηνε να περάσουν. Για δύο ημέρες εσείς, οι θεωρητικοί, εδώ στο συνέδριο λειτουργείτε σαν τον Προκρούστη με το κρεβάτι του. Τραβάτε τις παρατηρήσεις μας από ’δω, τις τραβάτε από ’κει, τις κόβετε από ’δω τις κόβετε από ’κει για να ταιριάξουν στις θεωρίες σας. Για κοιτάξτε ν’ αλλάξετε τις θεωρίες σας παρά να παραποιείτε τις παρατηρήσεις μας».            

Λίγο πολύ, αυτό γίνεται με τους επιστήμονες σήμερα. Καλό είναι να είναι επιφυλακτικοί και να λαμβάνουν υπ’ όψη τις παρατηρήσεις του JWST και να μην τις τραβάν ή τις κόβουν για να ταιριάξουν στα μοντέλα που έχουμε. Να τιναχθούν δηλαδή τα «σκουπίδια» και να καθαρίσει όσο γίνεται η κατάσταση με τα κοσμολογικά μοντέλα. Το κουβάρι του σύμπαντος κάθε άλλο παρά απλό είναι για να ξετυλιχθεί. Το Τζέιμς Γουέμπ - όπως και κανένα άλλο τηλεσκόπιο - δεν πρόκειται να δει τόσο πίσω στο παρελθόν, στο σημείο μηδέν. Ωστόσο, με σύμμαχο την επιστημονική παρατήρηση η κοσμολογία έχει κάνει άλματα. Αξιοποιώντας τον ωκεανό δεδομένων που αναμένεται να μας δώσει το νέο διαστημικό τηλεσκόπιο, η γνώση που θα αποκτήσουμε θα είναι ανεκτίμητη. Ας περιμένουμε λοιπόν λίγο.