Στην τροχιά του COVID-19: Ψευδείς ειδήσεις και γραμματισμός στα Μέσα

Της Λίνας Π. Βαλσαμίδου, υπ. Δρ. Επικοινωνίας και Νέας Δημοσιογραφίας

Ήταν 15 Φεβρουαρίου του τρέχοντος έτους όταν ο διευθυντής του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (World Health Organization-WHO), Tedros Adhanom Ghebreyesus, απευθυνόμενος  στη Διάσκεψη Ασφαλείας του Μονάχου (Munich Security Conference) υπογράμμισε εμφατικά την πεποίθησή του πως ο πόλεμος κατά του κορονοϊού (COVID-19) δεν αφορά μόνο μια επιδημία αλλά ένα infodemic. «Οι ψευδείς ειδήσεις εξαπλώνονται γρηγορότερα και πιο εύκολα από αυτόν τον ιό και είναι εξίσου επικίνδυνες», τόνισε. «Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο εργαζόμαστε επίσης με εταιρίες αναζήτησης και ΜΜΕ όπως το Facebook, το Google, το Pinterest, το Tencent, το Twitter, το TikTok, το YouTube και άλλους για να αντισταθμίσουν την εξάπλωση των φημών και της παραπληροφόρησης», σημείωσε, καλώντας όλες τις κυβερνήσεις, τις εταιρίες και τους ειδησεογραφικούς οργανισμούς να συνεργαστούν μαζί τους,  ώστε να ώστε να ηχήσει  το κατάλληλο επίπεδο συναγερμού, χωρίς να καλλιεργηθεί η υστερία.

Εν μέσω πανδημίας, η ζωή όλων μας περιστρέφεται ως επί το πλείστον γύρω από το διαδίκτυο, τόσο για την ενημέρωση και την πληροφόρησή μας όσο και για την ψυχαγωγία ή ακόμα και για την εκπαίδευση τη δική μας ή των παιδιών μας. Αναπόφευκτα,  ο τρόπος που επικοινωνούμε, ώστε να παραμείνουμε σε επαφή με τον κόσμο γύρω μας, επικεντρώνεται στα ελκυστικά Μέσα κοινωνικής δικτύωσης, τα οποία όμως μπορεί να είναι πηγές ψευδών ειδήσεων ή παραπληροφόρησης. Ο Jeff Hancock , καθηγητής Επικοινωνίας στη Σχολή Ανθρωπιστικών Επιστημών του Πανεπιστημίου του Στάνφορντ και ιδρυτικός διευθυντής του Stanford Social Media Lab, σημειώνει στο Nextgov, πως οι άνθρωποι, λόγω της επιβεβλημένης κοινωνικής αποστασιοποίησης, στρέφονται στα Μέσα κοινωνικής δικτύωσης σε μια προσπάθεια να μείνουν κοινωνικά συνδεδεμένοι μεταξύ τους -εξαιρετικά σημαντικός παράγων για την ατομική ψυχική υγεία-, αλλά και για να μάθουν τα νέα σχετικά με την πανδημία ανά τον πλανήτη. Η επικοινωνία εντός των Μέσων κοινωνικής δικτύωσης αντανακλά την αγωνία των ανθρώπων να μάθουν περισσότερα για τον ιό και το πώς να τον αντιμετωπίσουν, εκφράζοντας τον φόβο και την αβεβαιότητά τους. Ο φόβος αυτός ενδέχεται να τους οδηγήσει να πιστέψουν πληροφορίες που μπορεί να είναι λανθασμένες ή παραπλανητικές, ωστόσο τα Μέσα κοινωνικής δικτύωσης τους βοηθούν να νιώσουν καλύτερα ή τους επιτρέπουν να απευθύνουν κατηγορίες για ό,τι συμβαίνει.

Ο Peter Adams, αντιπρόεδρος του News Literacy Project, μιλώντας στον Michel Martin του NPR, αναφέρει χαρακτηριστικά πως αυτή η πανδημία έφερε στο προσκήνιο μια πραγματικά σαφή εικόνα των διαφορετικών ειδών που κυκλοφορούν στο οικοσύστημα της παραπληροφόρησης, όπως θαυματουργές θεραπείες, εναλλακτικές ιατρικές συστάσεις –μερικές από τις οποίες είναι επικίνδυνες και οι περισσότερες αναποτελεσματικές-, ακτιβιστές κατά του εμβολιασμού που με άρμα τον κορονοϊό προσπαθούν να ωθήσουν την ατζέντα και τα ψεύδη τους, θεωρίες συνωμοσίας, διαδικτυακά τρολς. Επιπρόσθετα, πολλούς οπορτουνιστές – ανθρώπους που παρουσιάζονται σαν γιατροί, ανθρώπους που προσπαθούν να εμπλακούν σε προσωπικούς λογαριασμούς ώστε να τους χρησιμοποιήσουν για άλλους σκοπούς. Και ο μεγαλύτερος παράγοντας των ψευδών ειδήσεων και της παραπληροφόρησης, στην πραγματικότητα, είναι οι καλοπροαίρετοι, καθημερινοί άνθρωποι που προσπαθούν να κατανοήσουν το τι συμβαίνει σε μια εποχή μεγάλης αβεβαιότητας. Σε μια εποχή που ο μεγάλος φόβος παρακινεί τους ανθρώπους να μοιράζονται πράγματα ευκολότερα, γρηγορότερα, με λιγότερη προσοχή και  πιο  υπερβολικά.

Η άμεση λύση είναι αφενός μεν οι εν λόγω πλατφόρμες να ελέγχουν και να απορρίπτουν το περιεχόμενο ψευδών/παραπλανητικών ειδήσεων, αφετέρου δε οι άνθρωποι να ελέγχουν τις πηγές των πληροφοριών που διαβάζουν και να λαμβάνουν τα νέα τους από αξιόπιστες υπηρεσίες ειδήσεων. To «κλειδί» της ενημέρωσης για τον κορονοϊό και κατά συνέπεια της μη διασποράς σχετικών ψευδών ειδήσεων ή και πανικού είναι η χρήση αξιόπιστων πηγών πληροφοριών, όπως ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας, η η Unicef ή το Υπουργείο Υγείας. Η ταχεία εξάπλωση των ψευδών ειδήσεων και το λεγόμενο infodemic, οδήγησε τον Παγκόσμιο Οργανισμό  Υγείας να δημιουργήσει μια θεματική στον ιστοχώρο του με σκοπό να αποδομήσει τη διαμορφούμενη και εξελισσόμενη μυθοπλασία και να αντικρούσει με επιστημονικά δεδομένα τη σχετική παραπληροφόρηση. Το ίδιο έπραξε και στην Ελλάδα η Δίωξη Ηλεκτρονικού Εγκλήματος, η οποία στην ιστοσελίδα της παρέχει ενημέρωση σχετικά με προσπάθειες εξαπάτησης και περιπτώσεις διασποράς ψευδών ειδήσεων μέσω διαδικτύου.

Ο Peter Adams προτείνει ως βασικό βήμα για τη διάκριση των αξιόπιστων πληροφοριών από τα ψευδή και παραπλανητικά περιεχόμενα, την τακτική των 20 δευτερολέπτων. «Το ισοδύναμο των 20 δευτερολέπτων για το πλύσιμο των χεριών είναι εξαιρετικά χρήσιμο και στον χώρο των πληροφοριών», υπογραμμίζει και προσθέτει πως «αν ο καθένας μπορεί να διαθέσει 20 δευτερόλεπτα να ερευνήσει την πηγή, να κάνει μια γρήγορη αναζήτηση στο Google, να στοχαστεί, τότε μπορούμε να εξαλείψουμε ένα  μεγάλο μέρος της σύγχυσης και της παραπληροφόρησης εκεί έξω». Το βασικό βήμα του αντιπροέδρου του NLP, αφορά τις πέντε ερωτήσεις οι οποίες αποτελούν τον θεμέλιο λίθο του γραμματισμού στα Μέσα για τον έλεγχο κάθε πληροφορίας:

• Ποιος δημιούργησε αυτό το μήνυμα;
• Ποιες τεχνικές χρησιμοποιούνται για να ελκύσουν την προσοχή μου;
• Πώς θα μπορούσαν διαφορετικοί άνθρωποι να αντιληφθούν αυτό το μήνυμα διαφορετικά από εμένα;
• Τι τρόποι ζωής, αξίες και οπτικές αναπαριστώνται ή παραλείπονται από αυτό το μήνυμα;
• Γιατί στέλνεται αυτό το μήνυμα;

Σήμερα, με την υπερ-πληθώρα των πληροφοριών και την on-line συνεχή ενημέρωση για την πορεία της πανδημίας του κορονοϊού στον πλανήτη, είναι εξαιρετικά σημαντικό να μάθουμε όλοι μας να αποκωδικοποιούμε τις πληροφορίες που διαβάζουμε ή βλέπουμε, όπου και αν τις συναντούμε και κυρίως στα Μέσα κοινωνικής δικτύωσης.  Σήμερα,  περισσότερο από ποτέ, οι δεξιότητες του γραμματισμού στα Μέσα είναι ζωτικής,  καθοριστικής σημασίας. Συνδεόμαστε, επικοινωνούμε, δικτυωνόμαστε, αλλά σταματούμε για να σκεφτούμε, να πάρουμε μιαν ανάσα, να εξετάσουμε πέρα και πίσω από την επιφάνεια.

#Μένουμεσπίτι και είναι η μοναδική μας ευκαιρία να σταθούμε στοχαστικά και κριτικά απέναντι στις πληροφορίες σχετικά με τον covid-19, οι οποίες διαγράφουν μια τροχιά που έχει μεγαλύτερη ταχύτητα και από αυτή της εξάπλωσης του ίδιου του κορονοϊού.

#Μένουμεσπίτι και στον πόλεμο του  infodemic χρησιμοποιούμε τα όπλα που μας παρέχει ο γραμματισμός στα Μέσα για να βγούμε νικητές.

#Μένουμεσπίτι και καθορίζουμε εμείς, οι χρήστες των Μέσων, την πορεία αυτής της τροχιάς…